براساس آمارهای رسمی کشور، مصرف برق در سه دهه گذشته به ویژه در بخش خانگی افزایش یافته است، به گونه‌ای که بخش خانگی سهم بیشتری نسبت به سایر بخش‌ها در کل مصرف انرژی به خود اختصاص داده است.
مصرف انرژی، به عنوان یک رفتار انسانی متأثر از عوامل گوناگونی از جمله سرمایه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است که با شاخص‌های توسعه اجتماعی و اقتصادی در ارتباط است و از آنجایی که بخش اعظمی از انرژی کشور در حال حاضر در بخش خانگی مصرف می‌شود، احتمال هدر رفت آن در این بخش برای استفاده از الگوهای نادرست مصرف، نیز بیشتر است.
بر اساس نتایج برخی تحقیقات، هرچند میزان آگاهی نسبت به مصرف انرژی در خانوارهای شهری افزایش یافته است، اما متأسفانه این آگاهی در الگوی مصرف برق تأثیر چشمگیری نداشته است.
در چند سال اخیر با توجه به تغییر سبک زندگی، شکل مصرف انرژی در خانواده‌ها تغییر کرده به طوری که در روز به جای استفاده از نور طبیعی از نور مصنوعی استفاده شده، از مواد غذایی فریزر شده به جای مواد غذایی تازه استفاده می‌شود. در ترکیب مصرف وسایل خانگی خانوار، استفاده از وسایل لوکس دیده می شود که این امر در میزان مصرف انرژی تأثیرگذار است. از طرفی میزان و سطح مصرف انرژی با توجه به قبض پرداختی نیز نشان از افزایش مصرف برق دارد.
اینکه از نظر مالی قادر به پرداخت هزینه‌های مصرف انرژی باشیم یا اینکه ایران کشوری غنی از نعمت های طبیعی است، دلیلی بر اتلاف منابع انرژی و نعمتهای موجود نیست. در مقابل، دلایل زیادی برای لزوم کاهش مصرف انرژی وجود دارد. از جمله مسئولیت ما در قبال آیندگان و اینکه آن‌ها نیز حق استفاده از این نعمتهای خدادادی و منابع انرژی را دارند. از طرفی بسیاری از انرژی‌ها، پایان پذیر بوده و سال‌های زیادی زمان لازم است تا بازسازی شوند. ضمن اینکه برخی از ذخایر زیر زمینی ممکن است باز تولید نشوند. درضمن، مباحث مهم دیگری چون گرم شدن زمین، لزوم کاهش آلودگی هوا، ضرورت کاهش نیاز به سوخت‌های فسیلی و همینطور سلامت محیط زیست نیز مطرح است.
از قضا در بخش خانگی پتانسیل بالایی برای کاهش مصرف برق و به تبع آن کمک به رشد تولید وجود دارد. چرا که از مجموع حدود 40 میلیون مشترک برق کشور، تقریبا 31 میلیون مشترک خانگی، نزدیک به 2 میلیون مشترک عمومی، کمتر از 600 هزار مشترک کشاورزی، حدود 300 هزار مشترک صنعتی و بیش از 5 میلیون مشترک تجاری هستند.
مصرف بخش خانگی برق در کل کشور حدود 32 درصد عنوان می‌شود و این عدد برای تهران، تقریبا 42 درصد است. همچنین حدود 32 درصد از برق در کل کشور نیز در بخش صنعت مصرف می‌شود و این عدد برای شهر تهران 8 درصد برآورد شده است. از این رو بخش خانگی در تهران به راحتی می‌تواند با مصرف بهینه برق، علاوه بر موارد عنوان شده، به بخش صنعت نیز کمک کند.
در بسیاری از ساختمانها، لامپ‌ها به صورت شبانه‌روزی روشن است، استفاده از نور طبیعی، پرده، پنجره‌ها و… مورد توجه قرار نمی‌گیرد. گردش هوای طبیعی و تهویه طبیعی، مانند آن چه در گذشته در شهرهایی مانند یزد متداول بوده به فراموشی سپرده شده و استفاده غیرضروری و بیش از اندازه از تهویه هوا، کولر، چیلر و… به شدت افزایش یافته است. برخی فروشندگان و مغازه ها به استفاده از وسایل مصرف کننده برق مشاع مانند وسایل گرمایشی و سرمایشی و کاهش مصرف انرژی توجه ندارند و برای خاموش کردن لامپ‌های اضافی وکولر و… کم توجهی نشان می دهند. درنتیجه در ساعات شب و در طول روز بسیاری از وسایل برقی به صورت غیر ضروری، برق مصرف می‌کنند.
بنابراین منطقی است که مشترکان خانگی راهکار کاهش مصرف، اصلاح وسایل مصرف کننده برق، صرفه جویی و اصلاح ساختمانها، نورگیرها، سیستم‌های تهویه هوا، درب و پنجره‌ها و… را مورد توجه قرار دهند و برای کاهش مصرف برق، ضمن جلوگیری از چند برابر شدن هزینه قبض و مشکلات بعدی، نظم و انضباط برای صرفه جویی را در خانواده خود ترویج کنند، چرا که براساس نتایج بررسی‌های انجام شده، بهبود کارایی مصرف برق خانگی دارای اثر بازگشتی است و با افزایش 10 درصدی فناوری لوازم و تجهیزات خانگی ضمن رسیدن به هدف صرفه‌جویی مصرف برق، از اتلاف منابع نیز جلوگیری می‌شود. هرچند نباید فراموش کرد که تولید لوازم و تجهیزات کم مصرف و دسترسی مصرف‌کنندگان به لوازم با استاندارد مصرف برق بهینه، از بدیهیات این موضوع است.
بنابراین ضروری است برای پیشرفت کشور، آینده بهتر فرزندانمان و ماندگاری بیشتری انرژی‌ها، از منایع انرژی درست استفاده کنیم و این نعمت بی بدیل را بیهوده هدر ندهیم.
نویسنده: مهدی خانمیرزائی کارشناس حوزه برق و انرژی
