طبق استانداردهای بینالمللی اگر در منطقهای بیش از 40درصد آب تجدیدپذیر استحصال شود آن منطقه بدونشک دچار تنش آبی شده است ، در حاکی که در برخی مناطق ایران بیش از 100درصد آب تجدیدپذیر مورد استفاده قرار می گیرد.
استان خراسان رضوی با میانگین بارندگی کمتر از کشور یعنی 210 میلی متر در سال با تغییرات اقلیمی گسترده روبهرو است و تعیین الگوی کشت در این استان به یک ضرورت حیاتی تبدیل شده است چرا که در بسیاری از مناطق استان اقدام به کشت محصولات “آب بر” مانند هندوانه و خربزه می شود که هیچ توجیهی به جز سود برای تولید کننده ندارد.
کشورهای مختلف از جمله ترکیه با وجود آنکه وضعیت آبوهوایی و بارندگی بسیار بهتری نسبت به ایران دارند، کشت این محصول را در برخی از مناطق ممنوع اعلام و کشاورزان را ترغیب به کشت دیگر محصولات کشاورزی کردهاند.
البته وزارت جهاد کشاورزی طی اطلاعیه ای اعلام کرد میزان مصرف آب برای تولید هر کیلوگرم هندوانه در کشور کاهش یافته و به رقم 150 لیتر رسیده است که این عدد باز هم برای استان خشک و نیمه خشک همچون خراسان رضوی در حد بالایی است.
حال اگر هندوانه و خربزه مانند گندم محصولی استراتژیک محسوب می شد تولید آن با این حجم آب مصرفی قابل اعتنا بود ولی هندوانه فاقد این اهمیت در بخش کشاورزی است.
تایباد و تربت جام از جمله شهرستان های کشت هندوانه و خربزه در خراسان رضوی محسوب می شوند در صورتی که جزو مناطق مواجه با بحران آب در استان بوده و در فهرست شهرستان های دارای تنش آبی قرار دارند.
براساس اعلام مدیر جهاد کشاورزی شهرستان تایباد درج شده درص 4 شهرستان های روزنامه خراسان به تاریخ 27 تیرماه 1403 پیش بینی می شود تنها در مزارع تایباد در سال جاری 36هزارتن یا به عبارتی 36 میلیون کیلوهندوانه و از سطح هفت هزارو 800 هکتار مزرعه در منطقه کم آب تربت جام هم 200 میلیون کیلو خربزه برداشت شود که برای تولید این حجم از محصول جالیزی35 میلیارد و 400 میلیون لیتر آب مصرف شده است.
با توجه به یک میلیون و 330هزار مشترک تحت پوشش آبفا در شهرها و روستاهای خراسان رضوی (به جز شهرستان مشهد) و مصرف ماهانه 17میلیارد و 290میلیون لیتر توسط مشترکان (هر مشترک 13 هزار لیتر) ، می توان نتیجه گرفت که آب مصرف شده برای تولید خربزه و هندوانه در دو شهرستان یاد شده برابر است با نیاز آبی این تعداد مشترک در دو ماه.
این شرایط فقدان یک برنامه جامع در کشت محصولات کشاورزی را در مناطق مختلف استان نشان می دهد که باعث فشار مضاعف به منابع آب زیر زمینی شده و از همه مهمتر ، دبی چاه های تامین آب شهرها و روستاها را تحت تاثیر قرار داده و کاهش داده و عامل واکنش مسئولان نیز شده است.
تازه ترین نمونه از این واکنش مربوط به تربت جام است که وضعیت آبی آن به عناوین واشکال مختلف خبرساز می شود درحالیکه کمتر به سهم 90درصدی بخش کشاورزی اشاره می شود.
از آن جا که بخش خانگی و شرب تنها سه درصد منابع آب زیر زمینی را به خود اختصاص داده است و از طرفی در بیشتر حاشیه شهرها اقدام به نگه داری و پرورش دام به عنوان یک منبع اقتصادی درآمد زا می شود ، بخشی از شرب که با هزینه بسیار بالا توسط آبفا استحصال می شود در اختیار دام قرار می گیرد و درنتیجه منجر به کمبود آب در بخش خانگی می شود.
آبفا خراسان رضوی با وجود کمبودهای مالی و آبی تمام سعی خود را بکار گرفته است تا مشترکین با مشکلی حتی کوچک در مصرف آب شرب مواجه نشوند و در مقابل انتظار دارد شهروندان هم روند خدمت رسانی این شرکت را با مدیریت مصرف خود تسهیل کنند و مدیران شهرستانی نیز به ویژه فرمانداران به عنوان نمایندگان عالی دولت و امامان جمعه با نظارت بر بخش کشاورزی مانع از کشت محصولات “آب بر” شوند و متولیان دام را نیز ملزم به تامین آب واحدهای دامداری روستایی از آب غیر شرب کنند.
به قلم: دفترروابط عمومی و آموزش همگانی آبفا خراسان رضوی