آلودگی هوای تهران به یکی از معضلات جدی زیست‌محیطی و بهداشتی تبدیل شده است که پیامدهای گسترده‌ای برای سلامت عمومی و کیفیت زندگی شهروندان دارد. در این راستا، قوانین و مقررات متعددی برای کنترل و کاهش آلودگی هوا در ایران به تصویب رسیده است که به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
قوانین مرتبط با آلودگی هوا
1. قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا (مصوب ۱۳۷۴): این قانون با هدف حفاظت از هوا در برابر آلودگی‌ها تدوین شده و منابع آلوده‌کننده را شناسایی و محدودیت‌هایی برای آن‌ها تعیین کرده است. بر اساس ماده ۲۲ این قانون، پخش و انتشار هر نوع مواد آلوده‌کننده هوا بیش از حد مجاز از منابع تجاری، خانگی و متفرقه در هوا ممنوع است.
2. قانون هوای پاک (مصوب ۱۳۹۶): این قانون با رویکردی جامع‌تر به مسئله آلودگی هوا پرداخته و وظایف دستگاه‌های مختلف را در این زمینه مشخص کرده است. بر اساس این قانون، سازمان حفاظت محیط‌زیست موظف به پایش و کنترل مستمر آلودگی هوا بوده و دستگاه‌های اجرایی مکلف به رعایت استانداردهای زیست‌محیطی هستند.
3. آیین‌نامه جلوگیری از آلودگی هوا (مصوب ۱۳۵۴): این آیین‌نامه تعاریف و مقرراتی را برای جلوگیری از آلودگی هوا ارائه می‌دهد و به عنوان یکی از اسناد پایه در این زمینه محسوب می‌شود.
مسئولیت‌های قانونی دولت و شهرداری
بر اساس قوانین مذکور، دولت و شهرداری‌ها موظف به اتخاذ تدابیر لازم برای کاهش آلودگی هوا و حفاظت از سلامت عمومی هستند. در صورت قصور در انجام این وظایف، بحث مسئولیت مدنی دولت مطرح می‌شود. مطابق با اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، حفاظت از محیط‌زیست وظیفه عمومی تلقی شده و فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط‌زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.
علاوه بر این، قانون مجازات اسلامی نیز با ارائه تعریفی از آلودگی محیط‌زیست، فوریت رسیدگی قضایی به اقدامات خاطیان را مورد توجه قرار داده است. برابر تبصره ۲ ذیل ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی، منظور از آلودگی محیط‌زیست، عبارت است از پخش یا آمیختن مواد خارجی به آب و هوا یا خاک یا زمین به میزانی که کیفیت فیزیکی، شیمیایی یا بیولوژیک آن را، به طوری که به حال انسان یا سایر موجودات زنده یا گیاهان یا آثار و ابنیه مضر باشد، تغییر دهد.
چالش‌های حقوقی در پیگیری مسئولیت‌ها
با وجود تدوین قوانین متعدد، اجرای مؤثر آن‌ها با چالش‌هایی مواجه است. یکی از مشکلات، نبود مبنای مناسب برای مسئولیت مدنی دولت در قبال آلودگی هوا است. همچنین، پیچیدگی‌هایی نظیر تعدد اسباب، تدریجی بودن و پنهان بودن خسارات، دشواری ارزیابی خسارات و اثبات رابطه سببیت، از جمله موانع در پیگیری حقوقی این مسئله محسوب می‌شوند.
نتیجه‌گیری
با توجه به وضعیت بحرانی آلودگی هوای تهران و تأثیرات منفی آن بر سلامت عمومی، ضرورت دارد که دستگاه‌های مسئول با جدیت بیشتری به اجرای قوانین موجود پرداخته و تدابیر مؤثرتری را برای کاهش آلودگی هوا اتخاذ کنند. همچنین، آگاهی‌بخشی به شهروندان درباره حقوق قانونی خود در برابر آلودگی هوا و تشویق آن‌ها به مطالبه‌گری می‌تواند نقش مهمی در بهبود وضعیت فعلی ایفا کند.
به قلم : علیرضا شریعتی، وکیل پایه یک دادگستری
